‘Voor mij als publiek en als choreograaf vind ik het belangrijk dat de vorm van het toneel een relatie heeft met de vorm van de zaal. Het moet passen. Het heeft een focus. Precies zoals een oog werkt. Net als in de oude amfitheaters. Het heeft geen zin om, zoals sommige theaters gebouwd worden, de zaal vlak te houden ten opzichte van het verhoogde podium. Het heeft dan geen focus en je bent niet samen met de actie op het podium. Gebogen rijen en het licht zijn daarbij van belang. Wij waren laatst in Taiwan in het Wei-wu-ying center in Kaohsiung (afb 2) in de nieuwe operazaal, en daar was het heel goed gedaan. De zaal is donker en de gehele focus is naar het toneel.’

Paul springt in. ‘Zo jammer dat de verlichting van de vluchtwegen niet uit kon. Maar we vonden de zaal geweldig.’

Sol gaat verder: ‘Door de donkere kleur van de zaal word je niet afgeleid, en is er alleen datgene dat zich afspeelt op het toneel.’ Paul: ‘De donkere achterkant van de stoelen helpt daar ook bij terwijl de voorkant van die stoel een mooie rode stof heeft.’

 

Paul: ‘Volgens mij werkt het altijd in twee richtingen. Wat is goed voor de dansers naar het publiek en wat is voor het publiek goed naar de dansers. Als choreograaf en als uitvoerend artiest is je ideale focuspunt in het hart van de zaal. Veel van onze choreografieën zijn gemaakt vanuit dat perspectief, hoewel we heel goed weten dat het een show is voor iedereen in de zaal. Alleen hoe meer de zichtlijnen naar de zijkanten uitwaaieren, hoe meer het de kwaliteit van de productie wegneemt en van de voorstelling die je had kunnen geven. Wat mij erg stoort zijn zalen waar ze een sfeer willen scheppen die ‘feestelijk’ is. En je denkt: Nee! Bioscopen zijn daarentegen een goed voorbeeld. Als je naar een bioscoop gaat, is het donker, heb je scherm, en men zit daar zo dat iedereen het scherm goed kan zien. Er is daar geen ‘bullshit’ omheen. Alles daarbuiten is voor mij als bezoeker, danser of choreograaf overbodig.’

Sol: ‘Veel van de oude theaters zijn zo gemaakt. Zoals bijvoorbeeld het Bolshoi in Moscow of Garnier in Parijs. Hoewel, Garnier heeft wel een beetje te veel zitplaatsen aan de zijkanten.’

 

Paul: ‘Ja, dat klopt. Bolshoi is ook heel erg groot.’

Sol: ‘Maar de focus van het oog is goed.’

Paul: ‘Ja, dat komt omdat jij daar op de beste plekken in de zaal zit.’

Paul: ‘Ja, dat is verschrikkelijk. De beste plaatsen in de zaal bestaan niet.’

Sol: ‘In die zalen voel je wel de historie.’

Paul vraagt hierop aan mij of ik de zaal van het Lucent Danstheater (afb 3) nog gekend heb? ‘Voor mij, wellicht omdat wij hier zijn groot gebracht, was het voor dans een zeer goed ontworpen zaal. De zaal was recht en er waren in de zaal zeer weinig verstoringen behalve de gouden panelen aan de zijwanden voor de akoestiek. En de afstand vanaf het podium tot aan de laatste rij was niet te groot.’ 

Paul: ‘Ja dat klopt, de orkestbak was vrij diep. Er was alleen een parterredeel en geen balkon. Een balkon hoeft voor mij niet zo. Het kan verstorend werken. Als ik op het balkon zit in de Stopera is het alsof ik naar de televisie kijk. Het geluid is daar ook anders. De Stopera is aardig, maar het is veel te wijd voor wat wij graag zouden willen hebben.’ Sol: ‘Het Lucent was voor mij iets te recht.’ Paul: ‘Iedereen kon alles goed zien.’ Sol: ‘Dat klopt, maar voor mij had het iets meer een gebogen focus mogen hebben.’ Paul: ‘Op het moment als je ergens goedkopere zitplaatsen hebt vanwege minder zicht, is voor mij de zaal verkeerd. Zo’n zaal is dan gemaakt voor het verkeerde doel. Voor mij moet een zaal focus hebben, en zoals Sol al zei, het publiek kan dan versmelten met wat er op het toneel plaatsvindt.’

 

Sol: ‘Oh zeker, maar ook van uit het perspectief van het publiek. Hoe kijk je het liefst naar een ondergaande zon? Dat is voor dansers gelijk als voor publiek.’ Paul: ‘De manier waarop de nieuwe zaal is ontworpen komt overeen met hoe wij erover denken. Want het voelt als thuis, met de juiste afstand. Dat is ook goed voor hedendaagse dans, dat meer emoties kent dan grote tableaus. Men kan zich straks goed richten op individuele dansers en kleine groepen. Het heeft een menselijke maat. Over de rest van het gebouw heb ik wel mijn vraagtekens, hoewel de concertzaal (afb 5) ook heel mooi wordt.’ Sol: ‘Er wordt soms te makkelijk gedaan over de esthetiek van de zaalstoelen, maar dat is echt heel belangrijk.’ Paul. ‘De kleur van de nieuwe stoelen bevalt mij helemaal niet, die worden nu te geel terwijl we goud hadden gewild. Er werd ons wel een mooie stof aangeboden maar dan moesten we bijbetalen.’ Sol: ‘Als onderdelen niet de juiste kleur hebben is dat gevaarlijk. Het kan een zaal volledig verpesten. Het is tragisch zoals het nu gaat.’ Paul: ‘Ik was liever gegaan voor een donkere kleur, zoals we hadden. Gelukkig zijn de wanden wel donker. Dat werkt voor ons erg goed. Het is misschien wat egoïstisch omdat anderen de zaal liever meer grandeur hadden willen meegeven, maar nu is het functioneler. Je komt binnen en gaat zitten op een comfortabele stoel, die de juiste richting en zichtlijn heeft. En als daarnaast ook het geluid goed is en de lichten uitgaan, kan iedereen de voorstelling in zijn eigen wereld gaan beleven.’ Sol: ‘De kleur en de stof in Taiwan was mooi.’ Paul: ‘Ja, een veloursachtige donkerrode kleur daar hou ik wel van. Ik ben een beetje ouderwets. En weet je, geel brengt ongeluk.’

 

Paul: ‘We gebruiken vaak zijdoeken, dat klopt. Bij de laatste werken die wij maakten blokkeerden wij de inkijk vanaf de zijkanten met wanden in een lichte hoek. We gebruiken dan ook een vals perspectief door groot te beginnen en steeds kleiner te worden. Ik vind poten als afstopping ook ouderwets. Vaak maken we zijwanden en soms ook vakken die naar binnen kunnen schuiven, zoals bij de productie Schmetterling (afb 6). Je hebt wel gelijk, we zoeken naar een grote wijde toneelopening. Je oog ziet een groot vlak en kan zich focussen op dans in het midden en dat geeft je een beter zicht op het detail.’

 

Paul: ‘Het was een prachtig en bijzonder project, dat wij op verzoek van toenmalig festivaldirecteur Pierre Audi speciaal voor die locatie hebben gemaakt.’ Sol: ‘Een van mijn meest favorieten producties. Wat zo bijzonder was aan deze productie in die ruimte was het daglicht dat van boven kwam. Er zijn eigenlijk geen theaters waar daglicht binnenkomt. We hebben gespeeld met het daglicht in de voorstelling, door het juiste moment te kiezen waarop we begonnen. Gedurende de voorstelling verdween het daglicht en gingen we geleidelijk over op kunstlicht. Het was ongelofelijk mooi. De ruimte en het licht was een beetje zoals in een kerk.’

Publiek en dansers waren in dezelfde ruimte.

Sol: ‘Precies, in dezelfde atmosfeer. Dat is anders dan in een gewoon theater, maar het zou mooi zijn als dat ook in een theater zou kunnen.’

Paul: ‘Het is heel lastig om een locatie productie te maken, omdat je veel moet organiseren voor een korte periode. Hier in Nederland zijn ze er wel aan gewend, maar in het buitenland is het lastig om zoiets van de grond te krijgen. Er zijn zoveel zaken waaraan gedacht moet worden, zoals de toiletten, garderobe.’ Sol: ‘Eigenlijk ben ik heel verdrietig omdat, zoals ik al zei, het een van mijn favoriete producties was en deze is te vroeg gestorven. Het was prachtig omdat je met deze productie in deze ruimte een verbinding bracht met de stad. Het is ook nooit gemaakt met de intentie om het ooit in een theater op te voeren. We hebben het later nog eens in de Gashouder in het Westerpark gedaan, en eenmalig in een theater in Stuttgart dat gebouwd was in een oude fabriek, die we gelukkig volledig konden strippen. Het is heel jammer dat er niet andere plekken in de wereld zijn gevonden waar deze productie kon staan. Er zijn overal prachtige gebouwen waar de productie het geweldig had gedaan. Men zou vaker aan gemeenten moeten vragen of deze gebouwen gebruikt kunnen worden voor kunst.’

Paul: ‘We hebben nog een andere productie gedaan zonder toneelopening, School of Thought (afb 9), dat was in 2013 toen duidelijk werd dat ons theater zou worden gesloopt’. Sol: ‘We creëerden ons eigen podium.’ Paul: ‘Deze productie was voor mij heel bijzonder. We hadden een ovaal houten speelvlak in het midden van de ruimte, waar aan vier zijden publiek omheen kan zitten. We hebben hiervoor 400 stoelen gekocht van de oude Elisabethzaal in Antwerpen. Overal waar je een grote ruimte kan maken kan de productie staan.’

 

Sol: ‘Het licht is heel belangrijk, omdat je een plafond moet hebben met daglicht en een grote open ruimte.’ Paul: ‘Voor ‘School of Thought’ heb je alleen een vlakke open ruimte nodig. Als je die kan creëren in een theater geeft dat veel mogelijkheden.’

Paul: ‘Van alle 60 producties die wij gemaakt hebben, zijn dat de enige twee die niet voor een lijsttheater gemaakt zijn. O nee, voor het Holland Festival in 2007 hebben we nog een productie gemaakt, ‘Sooner or Later’, in de Zuiveringshal. Dat was ook een heel leuk project. Twee tegelijkertijd op dezelfde muziek gedanste balletten, gescheiden van elkaar door twee ruggelings geplaatste tribunes. Na de pauze wisselde het publiek, en dan keek men naar het andere ballet, wederom op dezelfde muziek.’

Sol: ‘Sorry, ik moet gaan.’

 

Paul onderbreekt me. ‘We hebben ook producties gemaakt die tot de orkestbak spelen, of gebruik maken van de orkestbak.’

Paul: ‘Omdat je daar de lamp niet kan ophangen.’

Sol: ‘Ik zou graag veel meer producties dichter bij het publiek brengen. Maar in bijna alle theaters hebben ze problemen om daar iets op te kunnen hangen. Dat is eigenlijk verschrikkelijk.’

Paul: ‘Onze productie Schmettering begint op de orkestbak. De dansers zijn dan heel dichtbij en verdwijnen later in de orkestbak. Maar, je hebt gelijk, dat is intenser voor het publiek.’

 

Paul: ‘Nee echt, dat is een geweldig theater met goed zicht en geen verstoringen in beeld. De verlichting van de vluchtwegen kon dan wel niet uit, maar zat ook niet storend in beeld. Dat is voor mij echt heel belangrijk. Alle zaken die tijdens een uitvoering het publiek uit zijn focus haalt wil ik altijd uitbannen. Omdat je het publiek wil hypnotiseren. Voor mij liefst geen enkele franje in een zaal. Ik propageer altijd; Less is more.’    

 

Paul: ‘Voor een theater in Azië is dat niet veel, en je hoopt dat je het in zo’n grote stad ook wel vol krijgt. Hier komen straks in de Theaterzaal 1300 stoelen. Naar mijn idee iets te ambitieus. Het probleem daarmee is dat de zaal en het balkon tegelijk verkocht worden, en dan beide niet helemaal vol zitten. Terwijl het altijd prettig is om een gemeenschappelijke beleving te hebben. Iedereen vindt het fijn om in een uitverkochte zaal te zitten. Dan ben je erbij.’

Paul: ‘Oh, dat is prima.’ Paul staat op en loopt naar de tekeningen aan de wand. ‘Beatrix zal de eerste zijn die gaat klagen als ze door de hele rij moet schuiven. Ik zou ook niet weten hoe je het anders had moeten oplossen. Dit is een exacte kopie van onze oude zaal en daar werkte het heel goed. Nee, dit is fijn.’

 

Bij het afscheid zegt Paul. ‘Eigenlijk heb ik altijd heel veel moeite met veranderingen.’